Kısıtlamalar Ne İşe Yarıyor?
Vaka sayıları arttıkça, salgınla mücadele edebilmek için ülkeler de uyguladıkları kısıtlamaları arttırıyorlar. Bu çalışmada, kısıtlamalar ne kadar işe yaradığı sorusuna Oxford Üniversitesi'nin verilerini kullanarak cevap aradık. Oxford Üniversitesi, tüm ülkelerde COVID19 için alınan önlemleri sistematik olarak toplayarak kullanıcıların hizmetine sunuyor (veri için tıklayınız). Bu veri, seyahatlerin iptali, okulların kapanması, toplu taşımanın durdurulması, işyerlerinin kapanması gibi çeşitli kısıtlamalar ile ülkelerin açıkladıkları mali paketler ve faiz politikaları gibi finansal önlemlere ilişkin bilgi sunuyor. Vaka sayısı arttıkça daha yoğun önlemler alınıyor. Örneğin, 100 vakada ortalama 0.5 kısıtlama yapılırken, 10bin vakada kısıtlama 3.4'e çıkıyor (Grafik 1).
Peki, ülkeler tarafından hangi kısıtlama daha erken tercih ediliyor ya da daha yoğun kullanılıyor? Vaka sayısı 20’yi geçtiği gün başlangıç olarak kabul edip bundan sonraki günlerde kısıtlamayı uygulayan ülke oranlarını inceledik. Yutdışı seyahatlerin iptali ve okulların kapanması daha erken dönemde ülkelerin çoğunluğu tarafından kullanılmış. Türkiye için her kısıtlamanın uygulandığı tarih bayrağımızla gösteriliyor. Türkiye, öncelikli
olarak sınırları kapattı, okullarda eğitime ara verdi, toplu etkinlikleri iptal etti ve kamu spotları ile halkı bilgilendirdi (Grafik 2). Yani, 7 uygulamanın 5’inde erken davrandığımız, ancak "çalışma kısıtlaması" ve "toplu taşıma iptali" konularında ilk 30 günde uygulama yapmayan ülkeler arasında olduğumuz görülüyor.
“Çalışma kısıtlaması” ile “toplu taşıma iptali”nin ne kadar işe yaradığına 98 ülkeye bakarak karar vereceğiz. Görsel 3, verideki 98 ülkeyi kullanarak, yurtdışı seyahat yasağının vaka sayısı büyümesine etkisini ekonometrik "vaka analizi" yöntemi ile inceliyor. “Vaka analizi” yöntemi, alınan bir önlemin yayılma hızı üzerindeki etkisini önlemin uygulandığı tarihin önceki ve sonraki dönemlerini karşılaştırarak ölçüyor. Bu analize göre, yurtdışı şeyahatleri iptal edildikten sonraki ilk 9 günde, vaka büyüme hızı %13 civarı düşüyor (Grafik 3). Yani, yayılma hızı yasak öncesi %50 ise, %37’ye düşüyor.
Benzer şekilde, vaka analizini "işyerinde çalışma yasağı"nın da 98 ülke versini inceleyerek vaka analizini gerçekleştirdik. Grafik 4’te görüldüğü gibi, yasak geldikten sonraki ilk 9 günde toplam COVID19 vaka sayısındaki büyüme oranı %15 civarında azalıyor. Yani yayılma hızı %50 ise, yasak sonrası %35’e düşüyor.
Son olarak, literatürde "fark-içi-fark metodu" denilen yöntem ile tüm 7 kısıtlamayı da aynı anda analiz ediyoruz. Fark-içi-fark metodunda ilk olarak iki grup belirleniyor: kısıtlamayı uygulayan grup (müdahale/deney grubu) ve kısıtlamayı uygulamayan grup (kontrol grubu). Daha sonra, zaman içerisinde iki grup arasındaki yayılma hızları karşılaştırılarak uygulamanın etkisi tahmin ediliyor. Sonuçlara göre, yurtiçi ve yurtdışı seyahat, işyerinde çalışma ve toplu taşıma kısıtlamaları toplamda %44 civarında yavaşlama sağlıyor (Grafik 5). Çalışma ve toplu taşıma kısıtlamaları hesaba katıldığında, diğer kısıtlamaların istatistiksel bir katkısının olmadığını görülüyor. Bu sebeple, grafikte bunlara ilişkin sonuçları sunmadık. Vaka analizleri Grafik 5'teki ilk dört kısıtlamayı uygulamanın ne kadar etkili olduğunu gözler önüne seriyor.
Sonuç olarak, korona virüsü ülkemize geldi ve çok çabuk yayıldıi. Ne olduğunu anlayamadan herkes evlerinde şaşkın. Dakika dakika vaka sayısı artıyor. Bu yazı serilerinde amacımız, veriler ve bilimsel analizlerle olanlara ışık tutmaktır.
Referanslar:
Hale, T., Petherick, A., Phillips, T., & Webster, S. (2020). Variation in government responses to COVID-19: version 4.0. Blavatnik School of Government Working Paper.
