İstanbul Bursa’yı Ne Kadar Daraltır?
İstanbul ve Bursa arasında sıkı bir ticaret ilişkisi var. İstanbul Bursa’ya yıllık 52 Milyar TL mal satarken, 44 Milyar TL da mal alıyor. Madem Bursa İstanbul’un önemli tedarikçilerinden, İstanbul’da geçtiğimiz ay yaşanan %34’lük talep daralması Bursa’yı nasıl etkiler?
Yusuf Emre Akgündüz ile yaptığımız çalışmada, bu soruya da cevap aradık. İlk yapmamız gereken, İstanbul’un tedarikçilerini belirlemek. Sanayi Bakanlığı’nın GBS veri sisteminden elde ettiğimiz bu rakamlar, Görsel 1’de özetlenmekte. Bu resim, İstanbul’daki firmaların girdilerinin yüzde kaçını nereden aldığını göstermektedir. İstanbul’a yakın olan Kocaeli, Bursa gibi endüstriyel şehirler, beklendiği gibi İstanbul’a daha yoğun girdi sağlamaktadırlar. Öte yandan, İstanbul’daki bir firmaya satışı olmayan tek bir il bile yoktur (haritadaki sıfırlar yuvarlama yüzündendir). İstanbul’da meydana gelen şokun büyüklüğü ve İstanbul’un diğer illerle ortaya konan bu ilişkisi, şokun diğer illere de önemli etkisi olacağını göstermektedir.
Görsel 1. İstanbul’daki Firmaların İllere Göre Girdi Alım Payı (Akçiğit ve Akgündüz, 2020).
Gelin İstanbul’un yaşadığı şokun Bursa’ya etkisini birlikte hesaplayalım.
Öncelikle %34’lük daralmanın 3 ay süreceğini varsayalım. Üç ay sürecek yüzde 34’lük talep şoku yaklaşık 84 milyar TL yapmaktadır. Bu da İstanbul’daki firmaların satışlarına yüzde 2,5’lik şok anlamına gelir. Satışlara gelen yüzde 2,5’lik şokun, firmaların girdi alışlarını da aynı oranda azaltacağı varsayalım. Bu durumda, İstanbul firmaları artık 52 milyar TL daha az girdi alacaklardır.
İstanbul’da girdilerin yaklaşık %2’si Bursa’dan alınmakta ve bu da Bursa’daki firmalar için yaklaşık 1,1 milyar TL daha az talep demektir. Ancak hikaye ne yazık ki burada bitmiyor!
İstanbul’daki azalış diğer illere olan talebi de düşürecek, bu durumda bu illerdeki firmalar da, Bursa da dahil olmak üzere, diğer illerden daha az girdi talep edeceklerdir. Bursa’nın bu ikinci sıra şoku 1 milyar TL olacaktır. Hikaye burada da bitmiyor!
Bu ikinci sıra talep şoku, diğer illerde (İstanbul da dahil) bir tur daha girdi alımında düşüşü tetikleyecektir. Bursa’nın üçüncü sıra şoku 780 milyon TL olacaktır. Ve bu domino etkisi uzayıp gidecektir. Eğer tüm yayılım hesaplanırsa, Bursa’daki firmalar için toplam talep şokunun 4,7 milyar TL civarında olduğu bulunacaktır.
Görsel 2’de, altıncı sıraya kadar olan toplam etki, Bursa’daki firmaların toplam satışlarındaki payı cinsinden verildi. Sonuncu sütun (Leontief katsayısı kullanılarak hesaplanmış) toplam etkiyi göstermektedir. Toplam etki, Bursa’daki firmaların satışlarının yaklaşık yüzde 2’sine ulaşmaktadır.
Görsel 2. İstanbul’daki Şokun Bursa’daki Yayılımı (Akçiğit ve Akgündüz, 2020).
Yukardaki örnekte verilen İstanbul’daki şokun Bursa üzerine etkisi, Görsel 3’te tüm Türkiye için verilmiştir. Gördüğünüz gibi İstanbul’da yaşanan şokun etkisi tedarik ağı kanalıyla tüm Türkiye’ye yayılmaktadır. Orta Anadolu’da yer alan firmaların satışlarındaki azalış yüzde 1 ile 2 arasında değişirken, İstanbul’a yakın olan illerde bu oran yüzde 2’nin üzerine çıkmaktadır.
Görsel 3. İstanbul’daki Şokun Tüm İllere Etkisi (Akçiğit ve Akgündüz, 2020)
Bu yazının anlattığı orijinal makaleye aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz.
