COVİD19’un Türkiye’nin İhracatına Etkisi
Türkiye’deki şirketlerin mallarına olan talebi yerli ve yabancı talep olarak ikiye bölebiliriz. COVİD19 sebebiyle oluşan yerli, yani Türkiye iç pazarından gelen, talep düşmesini sektörel bazda (3 Mayıs’taki blog) ve coğrafi bazda (30 Nisan’daki blog) incelemiştik. Bugün ise COVİD19’un sebep olduğu yurt dışı talep değişikliğini inceleyeceğiz.
Öncelikle ihracat rakamlarına bir göz atalım. Şu soru ile başlayalım. Kriz öncesinde Türkiye hangi sektörlerde ihracat yapıyordu? Görsel 1 bize bu sorunun cevabını veriyor. 2019 yılında ihracatın %18’lik en büyük payı otomotiv sektöründe gerçekleşiyor. Daha sonra onu %12 ile kimyevi maddeler ve %11 ile de hazırgiyim takip ediyor. Peki Türkiye ihracatını en çok hangi ülkelere yapıyor? Görsel 2 en çok ihracat yaptığımız 10 ülkeyi gösteriyor. Almanya %9 ile en çok ihracat yapılan ülke olurken, onu %7 ile İngiltere ve %6 ile İtalya takip ediyor.
Görsel 1. Toplam ihracatın sektörel payları (ilk 10 sektör). Kaynak: Akçiğit ve Akgündüz (2020)
Görsel 2. İhracatın yapıldığı ülkelerin payları (ilk 10 ülke). Kaynak: Akçiğit ve Akgündüz (2020)
Almanya, İngiltere, İtalya, ABD ve İspanya, vaka sayıları açısından son zamanlarda çok fazla haberlerde duyduğumuz ülkeler arasındalar. Referans olması için, Görsel 3 bize en çok ihracat yaptığımız 10 ülkedeki yeni vaka sayılarını zaman içerisinde gösteriyor. Bu ülkeler arasında Almanya haricince diğer tüm ülkeler Korona kriziyle mücadele etme konusunda çok ciddi sıkıntılar yaşadılar ve hala da yaşıyorlar.
Bu ülkeler Korona’dan korunmak için ekonomilerini kapatmaya başlayınca, Türkiye’den yeni ürün taleplerini de düşürmeye başladılar. Görsel 4, Türkiye’nin en çok ihracat yaptığı 10 ülkenin vaka sayılarının ağırlıklı ortalamasını çiziyor (gri çizgi). Aynı grafik, Türkiye’nin 1 Ocak 2020 tarihine oranla yaptığı ihracatı da gösteriyor (kırmızı çizgi). Görüldüğü üzere, vaka sayıları arttıkça, Türkiye’nin ihracatında çok şiddetli bir düşüş başlıyor. Nisan ayı itibariyle ihracat, Ocak ayına göre %40 oranında azalmış durumda.
Görsel 3. İhracat partnerlerimizin 7gün-ortalamalı yeni vaka sayıları (ABD sağ eksene yazılmıştır). Kaynak: Akçiğit ve Akgündüz (2020)
Görsel 4. İhracat partnerlerimizin ağırlıklı ortalamalı yeni vaka sayıları ve 1 Ocak tarihine oranla toplam ihracatımız. Kaynak: Akçiğit ve Akgündüz (2020)
İhracattaki bu düşüşler hangi şehirleri daha çok etkiledi? Bu soruyu cevaplamak için illerin ihracat miktarlarına bakmak faydalı olacaktır. Görsel 5’te 2020 yılı Mart ayı için illerin toplam ihracattaki paylarını veriyoruz. Daha koyu kırmızı olan iller, ihracatın daha büyük kısmını yapıyorlar. Beklendiği gibi en yüksek pay Türkiye’nin en endüstrileşmiş bölgesi olan Marmara bölgesine ait, özellikle İstanbul, Kocaeli ve Bursa’ya. Bu illeri İzmir takip etmekte.
Peki illerimiz ne kadarlık bir ihracat düşüşü yaşadılar? Görsel 6, iller bazında Nisan 2019’dan Nisan 2020’ye yaşanan ihracat düşüşünü, aynı ilin aylık gayri safi milli hasılasına oranlıyor. En yüksek düşüş, -%80 kayıpla Sakarya’da yaşanırken, onun hemen ardından -%50’lik düşüş yaşayan Kocaeli gelmekte.
Görsel 5. İllerin toplam ihracat içindeki payı. Kaynak: Akçiğit ve Akgündüz (2020)
Görsel 6. Azalan ihracatın aylık şehir GSMH’sına oranı. Kaynak: Akçiğit ve Akgündüz (2020)
Peki bu büyük kayıplar yaşayan iller normalde ne ihraç ediyorlar ve o sektörlerde ne kadar kayıp yaşamışlar? Bu soruyu cevaplamak için, Görsel 7 bize Kocaeli, Sakarya, Bursa, İstanbul ve İzmir için en çok ihracat yaptıkları 3 sektörü ve o sektörlerde bir önceki yılın Nisan ayına oranla yaşadıkları daralmayı gösteriyor. Otomotiv sektörü, Bursa (%55), Sakarya (%92) ve Kocaeli’nin (%44) 2019 yılında açık arayla en çok ihracat yaptıkları sektör. Nisan 2020’de ise Kocaeli ve Sakarya, otomotiv sektöründe -%95 civarında bir ihracat daralması yaşadılar. Yani otomotiv sektörü geçici olarak kapanma durumuna gelmiş görünüyor. Bursa’da ihracat için ikinci en önemli sektör %11 ile hazır-giyim. Hazır-giyim aynı zamanda Türkiye’nin en büyük ihracat payına sahip şehri olan İstanbul’un %18’lik pay ile en çok ihracat yaptığı sektör. Ne yazık ki hazır-giyim sektörü de Nisan ayında -%65’lik bir daralma yaşamakta. Bu da otomotiv ve hazır-giyim sektörlerinde istihdam edilen çok büyük bir çalışan grubu için ciddi gelir kaybını ifade etmekte.
Görsel 7. Azalan ihracatın aylık şehir GSMH’sına oranı. Kaynak: Akçiğit ve Akgündüz (2020)
Peki yaşanan gelir kayıpları sadece bu ihracat daralmalarını yaşanan illerle ve sektörlerle mi sınırlı kalır? Cevap ne yazık ki “hayır”. Tıpkı daha önce konuştuğumuz yurt içi talep şoklarında olduğu gibi, ihracatta yaşanan daralmanın etkisi, il düzeyinde farklılıklar gösterecek ve sonrasında iller arasında yayılım sergileyecektir. İhracat şokunun nihai etkisi, şehirlerin ihracat hacimlerine ve Türkiye’deki üretim zincirindeki ilişki yoğunluklarına bağlı olacaktır.
Tıpkı yurt içi talepteki şokun etkisi gibi, illerin ihracatındaki keskin düşüş, o ilin girdi talebini azaltacak ve dolayısıyla diğer illerden alacağı ara mal miktarlarını düşürecektir. Yani şok coğrafi olarak ağ üzerinde iç talep şokuna benzer bir yayılım gösterecektir. Görsel 8, illere gelen ihracat şokunun üç ay süreceği varsayımıyla, şokun ilk etkisini ve coğrafi yayılım sonrası yarattığı toplam ağ etkisini il düzeyinde göstermektedir. Yaşanan ihracat daralmasından bazı illerin çok sınırlı da olsa pozitif etkileneceği, ancak genel olarak şokun daraltıcı etkisinin baskın olduğu görülmektedir. Bu görseldeki önemli ayrıntı, büyük daralma yaşayan iller, örneğin Sakarya, Kocaeli ve Bursa, şiddetli ağ etkileri de yaratmaktalar. O sebeple, bazı illerde direkt etki pozitif dahi olsa (örneğin Trabzon ve Giresun), şiddetli daralma yaşayan şehirlerin yarattığı ağ etkisiyle tüm şehirler güçlü bir şekilde ekonomik bir daralmaya çekilmektedirler. Ağ etkisi hesaba katıldığında, toplamda daralma yaşamayacak şehrin olmadığını görüyoruz.
Görsel 8. İhracat şoklarının direkt ve ağ etkileri. Kaynak: Akçiğit ve Akgündüz (2020)
Son olarak, yaşanılan ihracat daralması daha kısa ya da uzun sürerse etkileri nasıl değişir? Farklı şok süreleri için firma satışlarındaki toplam azalma, direkt etki ve ağ etkisi olarak Görsel 9’da verilmiştir. Buna göre, ihracatta üç ay sürecek bir daralma, direkt etkinin iki katı kadar ağ etkisiyle birlikte, firma satışlarını yaklaşık yüzde 4,3 düşürecektir.
Görsel 9. İhracat şoklarının farklı sürelerde devam etmesinin yaratacağı direkt ve ağ etkileri. Kaynak: Akçiğit ve Akgündüz (2020)
Yaptığımız bu çalışmanın önemli mesajı, ihracat şokların hem yarattıkları direkt etkiyle, hem de üretim zinciri üzerinden yarattıkları ağ etkisiyle ekonominin genelinde şiddetli bir daralma yaratmaktadır. Sektör ve şehirlerin üretim ağlarındaki merkeziyetleri hesaba katılarak hazırlanacak farklı destek programları, ihracat odaklı talep şoklarının daraltıcı etkilerini hafifletmekte etkili bir araç olarak kullanılabilir.
Bu yazının anlattığı orijinal makaleye aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz.
—— Makaleye Ulaşmak İçin Buraya Tıklayınız ——
Kaynak: Akçiğit, Ufuk ve Yusuf Emre Akgündüz (2020) “Türkiye'de Covid-19 Odaklı Talep Şoklarının Coğrafi ve Sektörel Yayılımı", Chicago Üniversitesi Çalışma Tebliği.
